สอบถามการใช้งานระบบ?

(02)913 - 7555 กด 4104

ฝ่ายบริการสมาชิกเว็บไซต์

ความรู้ชุด: จักรวาลของ “สมอง” #2

เซลล์ประสาทและสารสื่อประสาท

เซลล์ประสาทมีส่วนประกอบ 3 ส่วน ได้แก่;

  1. เซลล์สมอง (Cell Body)
  2. สายใยประสาทรับข้อมูล (Dendrite)
  3. สายใยประสาทส่งข้อมูล (Axon)
เซลล์ประสาท : ที่มาของรูปภาพ: Hee Sok, Han Department of Biomedical Engineering, Kyung-Hee University BRAIN STIMULATION. / https://slideplayer.com/slide/4215232/

ตรงปลายของเซลล์ประสาทมีช่องว่างเล็กๆระหว่างเซลล์ที่ถูกเรียกว่า ไซแนปส์ (Synapse) ที่ได้รับการค้นพบโดยนักพยาธิวิทยาชาวสเปน Santiago Ram’on y Cajal ในต้นศตวรรษที่ 21  ไซแนปส์มี ช่วงกว้างประมาณ 200-500 อังสตรอม หรือประมาณ 0.1 นาโนเมตร เมื่อมีการกระตุ้น เซลล์ประสาทจะมีการถ่ายเทเคมีระหว่างภายในและภายนอก จนเกิดประจุไฟฟ้าส่งสัญญาณต่อเนื่องไปที่ ปลายประสาทขาออก (Axon) ทำให้เกิดการหลั่ง “สารสื่อประสาท” (Neurotransmitters) ไปยังปลายประสาทนำเข้า (Dendrite) ของเซลล์ประสาทถัดไป กระตุ้นให้เกิดการส่งผ่านข้อมูลเป็นวงจรประสาทไปสู่เซลล์เป้าหมาย เพื่อทำหน้าที่ในการควบคุมการทำงานที่สำคัญของร่างกาย เช่น ควบคุมการเต้นของหัวใจ การหายใจ ความจำ สมาธิ ความอยากและการย่อยอาหาร การนอนหลับ การเคลื่อนไหวของกล้ามเนื้อ และอารมณ์ หากเสียสมดุลจะส่งผลกระทบในทางลบต่อร่างกาย และอารมณ์

ไซแนปส์ : ที่มาของรูปภาพ: Science Picture: Co / Getty Images, https://www.thoughtco.com/neurotransmitters- definition-and-list-4151711

สารสื่อประสาทที่รู้จักมีมากกว่า 100 ชนิด อะซีทิลโคลีนเป็นสารสื่อประสาทตัวแรกที่ได้รับการค้นพบโดย Otto Loewi เภสัชกรชาวเยอรมัน ที่ยืนยันว่าการสื่อสารระหว่างเซลล์ประสาทเป็นผลมาจากสารเคมีที่ปล่อยออกมาจากเซลล์ประสาทหนึ่ง เชื่อมต่อไปยังอีกเซลล์ประสาทหนึ่ง ในสมอง มีการหลั่งสารสื่อประสาทมากมายหลายชนิด ที่เรารู้จักกันดีในนามสารแห่งความสุขอย่างเช่น เอนดอร์ฟิน (Endorphin) ที่หลั่งออกมาเมื่อร่างกายได้ออกกำลังทำให้รู้สึกคลายเครียด เป็นสุขและผ่อนคลาย เซโรโทนิน (Serotonin) ที่หลั่งออกมาควบคุมอารมณ์เกี่ยวข้องกับความรู้สึกสุขสงบ การนอนหลับ และความหิว หรือโดพามีน (Dopamine) เป็นสารแห่งความสุข เป็นต้น

สารสื่อประสาท (Neurotransmitters) มีอยู่ 2 ประเภท คือ สารสื่อประสาทที่กระตุ้นให้เซลล์ประสาททำงานมากขึ้น (Excitatory) และ สารสื่อประสาทที่ยับยั้งการทำงานของเซลล์ประสาท (Inhibitory)

สารสื่อประสาทเป็นสารเคมีที่เชื่อมเซลล์ประสาท ให้ส่งสัญญานเชื่อมส่วนหนึ่งไปยังอีกส่วนหนึ่งของร่างกาย

สารสื่อประสาทที่สำคัญ

กลูตาเมต (Glutamate) เป็นสารสื่อประสาทกระตุ้นที่มีมาก และถูกใช้โดยเซลล์ประสาทมากกว่าครึ่งที่มีอยู่ในสมองของมนุษย์ เป็นตัวส่งสัญญานหลักของระบบประสาทส่วนกลาง ทำหน้าที่สร้างความจำและการเรียนรู้ เป็นตัวหลักในการกระตุ้นสัญญานสมอง มีความสัมพันธ์กับกาบาในการทำงานของสมอง การรักษาระดับกลูตาเมตเป็นเรื่องสำคัญ หากสมองได้รับการกระตุ้นนานหรือมากเกินไป กลูตาเมตจะกลายเป็นพิษต่อสมองได้ กลูตาเมตพบได้ในกรดอะมิโนของอาหารประเภท โปรตีนทั่วไป นอกจากนี้ยังพบได้ในผงชูรสด้วย

อะซีทิลโคลีน (Acetylcholine) ทำงานในระบบประสาทอัตโนมัติ (Autonomic Nervous Syystem – ANS) และเซลล์ประสาทรับความรู้สึก ควบคุมการทำงานของร่างกายเกือบทั้งหมด เช่น อัตราการเต้นของหัวใจ การหายใจ การนอนหลับ การย่อยอาหาร การขับถ่าย การสืบพันธุ์ และ ความจำ การหดตัวของกล้ามเนื้อ ต่อมหลั่งฮอร์โมน ความจำ สมาธิ ความสนใจ การตัดสินใจ และกระบวนการการเรียนรู้ การมีอะซีทิลโคลีนมากไปหรือน้อยไป จะส่งผลเสียหายต่อร่างกาย การเป็นอัลไซเมอร์มีความเกี่ยวข้องกับการที่มีอซีทิลโคลีนลดต่ำลงอย่างมาก อาหารพื้นฐานที่เสริมสร้างอะซีทิลโคลีน ได้แก่ เนื้อสัตว์ ไข่ รวมทั้งเครื่องดื่มเช่น ชาเขียวเป็นต้น

นอร์อะดรีนาลีน (Noradrenaline) เป็นสารสื่อประสาทอีกตัวหนึ่งที่เราควรรู้จัก ทำงานตรงข้ามกับอะซีทิลโคลีน นอร์อะดรีนาลีนจะหลั่งในสถานการณ์ที่ถูกกดดัน ภาวะคับขันหรือมีอันตราย หัวใจเต้นแรงขึ้น และความดันสูงขึ้น เป็นส่วนหนึ่งของระบบ “ต่อสู้หรือหนี” เพื่อเอาตัวให้รอดของสิ่งมีชีวิต เป็นสารสื่อประสาทตัวหนึ่งที่จำเป็นต่อกระบวนการสร้างความจำ หากมีมากกว่าปกติจะส่งผลให้เรามีความรู้สึกวิตกกังวลมากเกินไป ในทางตรงกันข้ามความเครียดก็ส่งผลให้นอร์อะดรีนาลินลดต่ำลง  ดังนั้นคนที่มีความเครียดสะสมมาก จะทำให้ความสามารถในการตอบสนองต่อภาวะคับขันไม่ดีเท่าที่ควร

อะดรีนาลีน (Adrenaline) เป็นสารสื่อประสาทที่มีความจำเป็นในกระบวนการเมทาบอลิซึ่ม ทำหน้าที่ควบคุมและตอบสนองต่อความเครียด อารมณ์ ความกลัว โกรธ วิตกกังวล หากระดับอะดรีนาลีนไม่อยู่ในระดับปกติ จะส่งผลต่อการนอนหลับ อารมณ์ ความกังวล ความดันโลหิต รวมทั้งระดับภูมิคุ้มกันของร่างกาย

เอนดอร์ฟิน (Endorphin) เป็นสารสื่อประสาทที่ช่วยบรรเทาความเครียด ความเจ็บปวด สร้างความรู้สึกเพลิดเพลินเป็นสุข (คำว่า “เอนดอร์ฟิน หมายถึง มอร์ฟินภายใน) ถือเป็นยาที่ร่างกายหลั่งออกมาเพื่อระงับความปวดตามธรรมชาติ เราสามารถเพิ่มระดับเอนดอร์ฟินในร่างกายได้ด้วยการออกกำลังประมาณ 20 นาทีขึ้นไป การสัมผัสแสงแดด การได้ทำในสิ่งที่ตนเองชอบหรือสนใจ การทำสมาธิ เดินจงกรมให้ใจสงบ การมีเพศสัมพันธ์ที่ถึงจุดสุดยอด การกินชอกโกแลตและพริก เป็นต้น

โดพามีน (Dopamine) ที่เรารู้จักว่าเป็นสารแห่งความสุขประเภทหนึ่ง คือสารสื่อประสาทที่ส่งสัญญาณยับยั้ง ทำหน้าที่ควบคุมศูนย์รางวัล (Reward และ Pleasure Center) มีบทบาทต่อพฤติกรรม การเรียนรู้ การจดจำ ทักษะต่างๆ ความตั้งใจในการทำงาน ควบคุมการตอบสนองต่อการเคลื่อนไหวและอารมณ์ มีส่วนช่วยในเรื่องของสมาธิ ขณะที่เราสนุกหรือพอใจที่ได้ทำกิจกรรมตรงหน้า สารตัวนี้จะถูกหลั่งออกมา ทำให้เราทำกิจกรรมตรงหน้าได้นานยิ่งขึ้นโดยไม่รู้สึกเบื่อหรือเหนื่อย โดพามีนที่มากเกินไปจะเกี่ยวข้องกับโรคจิตเภท การขาดโดพามีนส่งผลให้เกิดโรคพาร์กินสัน ที่ระบบการทำงานของประสาทและกล้ามเนื้อไม่สัมพันธ์กัน และโรคซึมเศร้า   อาหาร เช่น เนื้อสัตว์ ไข่ นม ถั่ว รวมทั้งขมิ้นชันและแปะก๊วย ช่วยเพิ่มระดับโดพามีนได้ นอกจากนี้การออกกำลังกายยังช่วยเพิ่มระดับโดพามีนได้อีกด้วย

กาบา (Gaba) เป็นตัวส่งสัญญานยับยั้งหลักในสมองของสัตว์ที่มีกระดูกสันหลัง ควบคุมการนำกระแสประสาทและกระแสไฟฟ้าในสมอง ควบคุมความวิตกกังวล ระดับกาบาที่ลดน้อยลงหรือผิด ปกติส่งต่อการพักผ่อน ความรู้สึกกังวล ซึมเศร้า และหากร่างกายขาดกาบาอาจทำให้เกิดอาการชักได้  อาหารเช่น กล้วย บล็อกโคลี่ ผักโขม และข้าวโอ๊ต เป็นต้น สามารถเสริมระดับของกาบาได้

เซโรโทนิน (Serotonin) เป็นสารสื่อประสาทยับยั้ง ที่ทำงานเกี่ยวข้องกับการรับรู้และอารมณ์ความรู้สึก ความเจ็บปวด ควบคุมการนอนหลับระยะหลับตื้น ควบคุมอุณหภูมิในร่างกาย นอกจากพบมากในสมอง ยังพบในลำไส้และเกร็ดเลือด เซโรโทนินได้ชื่อว่าเป็น “โมเลกุลแห่งความสุข” (Happiness Molecule) หากร่างกายมีไม่เพียงพอสามารถนำไปสู่ปัญหาการจัดการความโกรธ หงุดหงิด ความอยากคาร์โบไฮเดรต การนอนหลับยาก ไม่มีสมาธิ ไมเกรน โรคซึมเศร้า และแนว โน้มฆ่าตัวตายได้ ร่างกายสามารถสังเคราะห์เซโรโทนินได้จากกรดอะมิโนที่พบในอาหารเช่น นมอุ่นๆ เนื้อสัตว์ โปรตีนจากถั่วเหลือง ถั่วลิสง ข้าวไม่ขัดสี ปลาทู ปลากระพง ปลาแซลมอน สาหร่าย ไข่  อาหารเหล่านี้ช่วยในการผลิตเซโรโทนิน วิตามินบีและธาตุแมกนีเซียมช่วยเพิ่มระดับเซโรโทนิน รวมทั้งการ ออกกำลังกายก็สามารถเพิ่มระดับเซโรโทนินได้เช่นกัน


อ้างอิง

  • https://www.khanacademy.org/science/biology/human-biology/neuron-nervous- system/a/the-synapse
  • https://qbi.uq.edu.au/brain/brain-physiology/what-are-neurotransmitters (July 26, 2012)
  • Anne Marie Helmenstine, Ph.D. , What You Need to Know About Neurotransmitters, https://www.thoughtco.com/neurotransmitters-definition-and-list-4151711, (March 07, 2019)
  • https://opentextbc.ca/biology/chapter/16-1-neurons-and-glial-cells/

Related Articles

นางกษมน มังคละคีรี ผู้อำนวยการโรงเรียนบ้านกลางนาเดื่อ จ.สกลนคร

โรงเรียนบ้านกลางนาเดื่อเป็นโรงเรียนในโครงการโรงเรียนพัฒนาตนเอง (TSQP) ผอ.กษมน ได้รับการแนะนำให้รู้จักเรื่องEF จากอาจารย์วิเชียร ไชยบัง โรงเรียนลำปลายมาศพัฒนา แล้วศึกษาเพิ่มเติมทางอินเทอร์เน็ตและเข้าอบรมกับสถาบันRLG เมื่อเดือนเมษายน 2564 โดยให้ครูปฐมวัยในโรงเรียนเข้ารับการอบรมด้วย ซึ่งเป็นครูที่จบเอกปฐมวัยมาโดยตรง และมีความมุ่งมั่นที่จะนำความรู้สู่การปฏิบัติในชั้นเรียน เมื่อตระหนักถึงความสำคัญของ EF ตรงกัน ผอ.กษมนจึงให้ความสนับสนุนอย่างเต็มที่ ให้ครูปฐมวัยได้จัดการเรียนการสอนส่งเสริม EF โดยไม่ได้รอความเห็นชอบจากศน.เขตพื้นที่ฯ เพราะเห็นว่า EF เป็นความรู้ที่สอดคล้องกับหลักการศึกษาปฐมวัยอยู่แล้ว สามารถบูรณาการไปกับการส่งเสริมพัฒนาการ...

นางเปรมศิริ เนื้อเย็น ผู้อำนวยการโรงเรียนบ้านหนองบ้วย ศูนย์พัฒนาเด็กเล็กบ้านหนองบ้วย  จ.เพชรบุรี

ผอ.เปรมศิริได้รับการแนะนำให้รู้จักเรื่อง EFจากศึกษานิเทศน์เขตพื้นที่การศึกษาเพชรบุรีเขต 2 และ ศน.เชิญชวนให้เข้ารับการอบรมความรู้ EF กับสถาบัน RLG แล้วนำความรู้ EF มาขยายสู่ครูปฐมวัยในโรงเรียนให้ครูได้ส่งเสริมEF เด็กผ่านโครงการบ้านนักวิทยาศาสตร์น้อย เนื่องจากมีความสอดคล้องกัน โดยบ้านนักวิทยาศาสตร์น้อยส่งเสริมให้เด็กได้คิดวิเคราะห์ เรียนรู้จากการลงมือทำ นอกจากนั้นยังวางแผนจะเชื่อมโยงความรู้ EF ไปสู่ครูในศูนย์พัฒนาเด็กเล็กบ้านหนองบ้วย เพื่อเป็นการปูพื้นฐาน EF ให้เด็กจากศูนย์พัฒนาเด็กเล็กที่จะมาเรียนต่ออนุบาล 3 ที่โรงเรียนบ้านหนองบ้วย ทำให้เด็กได้รับการพัฒนา...

นายทวิต ราษี ผู้อำนวยการโรงเรียนบ้านป้อมประชานุกูล จ.สุโขทัย

ผอ.ทวิต ราษี มีประสบการณ์บริหารโรงเรียนขนาดเล็กที่มีระดับชั้นปฐมวัยมานานโดยมีความตั้งใจในการพัฒนาอนุบาลให้มีคุณภาพเพราะเป็นการสร้างรากฐานให้เด็กไปจนโต และมีความสนใจในเรื่องพัฒนาการเด็ก เมื่อเข้าร่วมอบรมเรื่อง EF จากสถาบัน RLG ก็ได้เข้าใจว่าพัฒนาการของเด็กนั้นเกิดจากการทำงานของสมอง และยังเห็นว่าเรื่อง EF มีความสอดคล้องกับโครงการบ้านวิทยาศาสตร์น้อยที่โรงเรียนบ้านป้อมประชานุกูลดำเนินการอยู่ จึงสนใจที่จะขับเคลื่อนความรู้ EF ในโรงเรียน(ที่เพิ่งเข้ามาบริหาร) ผอ.ทวิตนำความรู้ EF มาถ่ายทอดแก่ครู ให้ครูนำความรู้ EF บูรณาการกับโครงการบ้านวิทยาศาสตร์น้อยซึ่งเป็นการเรียนรู้แบบโครงงาน เพียงครูเปลี่ยนวิธีการ ไม่ใช่ครูสั่งให้เด็กทำ แต่ให้เด็กได้คิดได้ทำด้วยตัวเอง...

ทิ้งคำตอบไว้

Please enter your comment!
Please enter your name here

Stay Connected

74,430แฟนคลับชอบ
- โครงการ “สื่อเพื่อฟื้นฟูการพัฒนาเด็กปฐมวัย ในวิถีชีวิตใหม่” -
- EF Development Tools -

Latest Articles

นางกษมน มังคละคีรี ผู้อำนวยการโรงเรียนบ้านกลางนาเดื่อ จ.สกลนคร

โรงเรียนบ้านกลางนาเดื่อเป็นโรงเรียนในโครงการโรงเรียนพัฒนาตนเอง (TSQP) ผอ.กษมน ได้รับการแนะนำให้รู้จักเรื่องEF จากอาจารย์วิเชียร ไชยบัง โรงเรียนลำปลายมาศพัฒนา แล้วศึกษาเพิ่มเติมทางอินเทอร์เน็ตและเข้าอบรมกับสถาบันRLG เมื่อเดือนเมษายน 2564 โดยให้ครูปฐมวัยในโรงเรียนเข้ารับการอบรมด้วย ซึ่งเป็นครูที่จบเอกปฐมวัยมาโดยตรง และมีความมุ่งมั่นที่จะนำความรู้สู่การปฏิบัติในชั้นเรียน เมื่อตระหนักถึงความสำคัญของ EF ตรงกัน ผอ.กษมนจึงให้ความสนับสนุนอย่างเต็มที่ ให้ครูปฐมวัยได้จัดการเรียนการสอนส่งเสริม EF โดยไม่ได้รอความเห็นชอบจากศน.เขตพื้นที่ฯ เพราะเห็นว่า EF เป็นความรู้ที่สอดคล้องกับหลักการศึกษาปฐมวัยอยู่แล้ว สามารถบูรณาการไปกับการส่งเสริมพัฒนาการ...

นางเปรมศิริ เนื้อเย็น ผู้อำนวยการโรงเรียนบ้านหนองบ้วย ศูนย์พัฒนาเด็กเล็กบ้านหนองบ้วย  จ.เพชรบุรี

ผอ.เปรมศิริได้รับการแนะนำให้รู้จักเรื่อง EFจากศึกษานิเทศน์เขตพื้นที่การศึกษาเพชรบุรีเขต 2 และ ศน.เชิญชวนให้เข้ารับการอบรมความรู้ EF กับสถาบัน RLG แล้วนำความรู้ EF มาขยายสู่ครูปฐมวัยในโรงเรียนให้ครูได้ส่งเสริมEF เด็กผ่านโครงการบ้านนักวิทยาศาสตร์น้อย เนื่องจากมีความสอดคล้องกัน โดยบ้านนักวิทยาศาสตร์น้อยส่งเสริมให้เด็กได้คิดวิเคราะห์ เรียนรู้จากการลงมือทำ นอกจากนั้นยังวางแผนจะเชื่อมโยงความรู้ EF ไปสู่ครูในศูนย์พัฒนาเด็กเล็กบ้านหนองบ้วย เพื่อเป็นการปูพื้นฐาน EF ให้เด็กจากศูนย์พัฒนาเด็กเล็กที่จะมาเรียนต่ออนุบาล 3 ที่โรงเรียนบ้านหนองบ้วย ทำให้เด็กได้รับการพัฒนา...

นายทวิต ราษี ผู้อำนวยการโรงเรียนบ้านป้อมประชานุกูล จ.สุโขทัย

ผอ.ทวิต ราษี มีประสบการณ์บริหารโรงเรียนขนาดเล็กที่มีระดับชั้นปฐมวัยมานานโดยมีความตั้งใจในการพัฒนาอนุบาลให้มีคุณภาพเพราะเป็นการสร้างรากฐานให้เด็กไปจนโต และมีความสนใจในเรื่องพัฒนาการเด็ก เมื่อเข้าร่วมอบรมเรื่อง EF จากสถาบัน RLG ก็ได้เข้าใจว่าพัฒนาการของเด็กนั้นเกิดจากการทำงานของสมอง และยังเห็นว่าเรื่อง EF มีความสอดคล้องกับโครงการบ้านวิทยาศาสตร์น้อยที่โรงเรียนบ้านป้อมประชานุกูลดำเนินการอยู่ จึงสนใจที่จะขับเคลื่อนความรู้ EF ในโรงเรียน(ที่เพิ่งเข้ามาบริหาร) ผอ.ทวิตนำความรู้ EF มาถ่ายทอดแก่ครู ให้ครูนำความรู้ EF บูรณาการกับโครงการบ้านวิทยาศาสตร์น้อยซึ่งเป็นการเรียนรู้แบบโครงงาน เพียงครูเปลี่ยนวิธีการ ไม่ใช่ครูสั่งให้เด็กทำ แต่ให้เด็กได้คิดได้ทำด้วยตัวเอง...

นายสวัสดิ์ เมฆสุนทร  ผู้อำนวยการโรงเรียนบ้านหนองโพธิ์ จ.นครราชสีมา 

ผอ.สวัสดิ์ได้รับการแนะนำจากอาจารย์วิเชียร ไชยบัง โรงเรียนลำปลายมาศพัฒนา ให้รู้จัก EF รวมทั้งได้แลกเปลี่ยนเรียนรู้เรื่อง EF ในการประชุมเครือข่ายโรงเรียนพัฒนาตนเอง(TSQP)อยู่เสมอ และเข้ารับการอบรมกับสถาบัน RLG เพิ่มเติม  แล้วเห็นว่า EF เป็นความรู้พื้นฐานหรือความรู้ปฐมบทที่พ่อแม่ผู้ปกครองไม่ว่าสถานะใดควรต้องรู้ ไม่ใช่เฉพาะผู้ปกครองชนชั้นกลางขึ้นไปที่มีความรู้ หรือเป็นความรู้ในหมู่ครูอาจารย์หรือแพทย์เท่านั้น  ครอบครัวที่ด้อยโอกาสก็ควรต้องรู้ สรุปคือสังคมไทยควรต้องเรียนรู้เรื่อง EF เพื่อให้เด็กได้มีโอกาสพัฒนาอย่างเท่าเทียมกันจึงสนับสนุนให้ครูปฐมวัยในโรงเรียนได้รับการอบรม EF จากสถาบัน RLG และดำเนินการปรับสนามเด็กเล่นเพื่อให้เด็กได้เล่นอิสระอย่างปลอดภัยและมีความสุข...

นายจรูญ น้อยสำราญ  ผู้อำนวยการโรงเรียนบ้านหนองบอน จ.ตราด

โรงเรียนบ้านหนองบอนเป็นโรงเรียนหนึ่งในเครือข่ายโรงเรียนพัฒนาตนเอง (TSQD) กสศ.ซึ่งทำให้ผอ.จรูญได้เริ่มรู้จัก EF แล้วทำให้อยากรู้ว่า EF คืออะไร เมื่อพบว่าสถาบัน RLG มีการอบรมเรื่องนี้จึงสมัครเข้ารับอบรมพร้อมครูอนุบาล 2 คน  แล้วได้เห็นว่า EF เป็นคำตอบเรื่องการพัฒนาเด็กให้เป็นมนุษย์ที่สมบูรณ์ และการพัฒนาเด็กให้เต็มศักยภาพ จึงนำความรู้ EF มาถ่ายทอดให้ครูในโรงเรียน โดยใช้สื่อจากสถาบันRLG ให้ครูเรียนรู้ และมอบหมายให้รองผอ.ติดตามการดำเนินการขับเคลื่อนความรู้ EF สู่การปฏิบัติในชั้นเรียนอนุบาล...