จะทำให้เด็กวัยเรียน “เรียนรู้อย่างมีความหมาย” ได้อย่างไร
เรารู้กันดีว่า เด็กๆ จะเรียนรู้ได้ดีหากมีการเรียนรู้อย่างมีความหมาย (Meaningful Learning) แต่ยังอาจไม่ชัดเจนว่าการเรียนรู้อย่างมีความหมายนั้นเป็นอย่างไร มีประโยชน์ต่อเด็กอย่างไร และควรใช้วิธีการใด
ถาม : การเรียนรู้อย่างมีความหมายคืออย่างไร
ตอบ : การเรียนรู้อย่างมีความหมาย คือการเรียนรู้ที่รู้ว่าจะเรียนรู้ไปเพื่ออะไร เชื่อมโยงกับตัวผู้เรียน ผู้เรียนรู้ว่าสิ่งที่เรียนรู้จะมีผล จะกระทบต่อตัวเขาอย่างไร เรียนรู้แล้วสามารถที่จะเชื่อมโยงกับชีวิตจริง กับตัวเองได้ นำมาจัดการตัวเองได้ จัดการกับสภาพแวดล้อมได้ รู้ว่าเมื่อเรียนรู้มาแล้วจะเอาความรู้นั้นไปทำอะไรต่อ การเรียนรู้ที่มีความหมายจึงมีความหมายใน 2 มิติ คือความหมายต่อตัวเขาเอง และต่อสิ่งต่างๆ ที่อยู่รอบตัวเขา ในบ้าน นอกบ้าน ในชุมชน
การเรียนรู้ที่รู้ว่าเรียนไปเพื่ออะไร เป็นการเรียนรู้อย่างมีเป้าหมาย สมอง EF (Executive Functions) จะทำงาน ต่างจากการเรียนรู้ที่ไม่มีความหมาย เรียนแบบท่องจำ เรียนเพื่อสอบ สอบแล้วก็ลืมสิ่งที่เรียนมาหมด
ถาม : การเรียนรู้อย่างมีความหมายมีประโยชน์ต่อเด็กอย่างไร
ตอบ :
- ทำให้เด็กเกิดแรงบันดาลใจ เกิดความสุข สนุกในการเรียนรู้ อยากรู้อยากเรียนมากขึ้น มีความกระตือรือร้นที่จะเรียน ค้นคว้าให้รู้มากขึ้น
- เป็นเครื่องมือไปสู่การเรียนรู้เรื่องอื่นๆ และเกิดทักษะการเรียนรู้ เช่น การเรียนรู้เรื่องไดโนเสาร์ ผู้เรียนอาจจะนำไปใช้ประโยชน์ไม่ได้ แต่ทำให้เกิดแรงบันดาลใจในการอยากจะศึกษาต่อไปอีกในเรื่องวิวัฒนาการของชีวิต เรื่องธรณีวิทยา และขณะที่ศึกษาค้นคว้าเรื่องไดโนเสาร์ ก็เกิดทักษะที่จะติดตัวไปตลอดชีวิต เช่น ทักษะการสังเกต การสืบค้นหาข้อมูลที่หลากหลาย การวิเคราะห์ การมุ่งเป้าหมาย หรือการวางแผนจัดระบบข้อมูลที่หามาได้
- ทำให้รู้จริง รู้ลึก รู้รอบ รู้เท่าทันสถานการณ์ คิดวิเคราะห์ อ่านสถานการณ์เป็น อ่านเรื่องราวที่เกิดขึ้นได้ อ่านผู้คนได้ รู้ว่าเรื่องต่างๆ เป็นไปเป็นอย่างไร เรียนรู้บริบทของตน บริบทรอบตัว เพื่อจะอยู่กับบริบทได้อย่างเข้าใจ กลมกลืน เห็นความเกี่ยวข้อง ความเชื่อมโยงระหว่างตนเองกับโลกรอบตัว ระหว่างสรรพสิ่งในโลก
- เด็กนำสิ่งที่เรียนรู้ไปปฏิบัติ ไปใช้ประโยชน์ไปปรับตัวได้
- เกิดการเรียนรู้ตลอดชีวิต เกิดคุณลักษณะของการเป็นผู้พร้อมเรียนรู้ พัฒนาตน ใฝ่รู้ เป็นทักษะที่ติดตัวไปตลอดชีวิต การเรียนรู้ที่มีความหมายจะรักษาธรรมชาติความอยากรู้อยากเห็นของมนุษย์ไว้ ซึ่งเป็นคุณสมบัติหนึ่งที่ทำให้คนเรามีชีวิตอยู่รอด
- สร้างจิตสำนึกรักสิ่งแวดล้อม นึกถึงส่วนรวม เพราะเห็นความเชื่อมโยงของสรรพสิ่งรอบตัว
ถาม : แล้วจะทำให้เด็กเกิดการเรียนรู้อย่างมีความหมายได้อย่างไร
ตอบ : โรงเรียนต้องจัดกระบวนการที่สนับสนุนให้เด็กเป็นผู้เรียนรู้อย่างมีความหมาย โดย
- ครูต้องคำนึงถึงระดับความสามารถ (Competency) และ Background ของเด็กแต่ละคนที่ไม่เหมือนกัน ดังนั้นวิธีที่จะทำให้เด็กเห็นความหมาย เห็นคุณค่าของความรู้นั้นๆ จึงแตกต่างกัน และจำเป็นต้องทำเป็นรายบุคคลไป
- ครูสังเกตพฤติกรรมการเรียนรู้ สไตล์การเรียนรู้ของเด็ก เด็กแต่ละคนมีพฤติกรรม มีสไตล์การเรียนรู้ และมีวิธีการเรียนรู้ที่ไม่เหมือนกัน บางคนเรียนรู้จากการดู การฟัง การเลียนแบบ บางคนจากการสืบค้น หรือบางคนมีพื้นความรู้จากการเคยมีทักษะอย่างใดอย่างหนึ่งมาก่อน เช่นเด็กคนหนึ่งต่อเลโก้ได้แก่งมาก เป็นนักสะสมเลโก้มาตั้งแต่ชั้นอนุบาล ซึ่งถ้าครูสังเกตเห็น ครูจะสามารถกระตุ้นหรือสานต่อการเรียนรู้ได้ดียิ่งขึ้น
- เด็กควรได้รู้ว่าตัวเองมีวิธีเรียนรู้แบบใด เช่นเด็กคนหนึ่งเรียนเลขไปแล้ว ไม่เข้าใจ ทำไม่ได้ คิดเลขไม่ได้ อาจไม่ใช่เพราะไม่ชอบคิดเลข แต่อาจไม่ชอบวิธีที่ครูสอน ซึ่งถ้าครูเปลี่ยนไปใช้วิธีที่เด็กชอบ เด็กอาจจะเรียนรู้ได้ดีกว่า ซึ่งเด็กเองก็ต้องบอกครูได้ด้วยว่าต้องการให้ครูสอนวิธีไหน ซึ่งการรู้ตัวเองว่ามีวิธีการเรียนแบบใดนี้จะเป็นพื้นฐานสำคัญของการเรียนรู้ตลอดชีวิตของคนๆ หนึ่งเลยทีเดียว ในสหรัฐอเมริกา เมื่อเด็กอายุครบหกขวบ เด็กต้องรู้ ต้องบอกได้ว่าตนเองมีวิธีเรียนรู้อย่างไร เช่น ต้องเห็นภาพ หรือแบบลงมือทำ ที่ต้องรู้เพราะเมื่อขึ้นไปเรียนในชั้นประถมศึกษา ก็จะสามารถขอความช่วยเหลือจากครูได้ ครูจะได้ออกแบบการสอน หรือคิดแบบฝึกหัดให้เด็กแต่ละคนไปตามวิธีการเรียนรู้ของแต่ละคนได้ ซึ่งหากเด็กเองยังไม่รู้ ครูจะต้องเป็นผู้ช่วยสร้างสภาพแวดล้อม และให้โอกาสเด็กได้ค้นหาตัวเอง เพื่อให้เด็กเข้าถึงการเรียนรู้ได้ด้วยวิธีของตัวเองได้ในที่สุด เป็นการเรียนรู้ที่เกิดมาจากภายในของตัวเด็กเอง
- ครูช่วยเชื่อมโยงสิ่งที่เด็กสนใจกลับมาสู่ตัวเด็ก สู่ชีวิตจริง ชี้ให้เห็นความเชื่อมโยงระหว่างตัวเด็กกับโลกรอบตัว ระหว่างสิ่งนั้นกับสิ่งนี้ เพื่อขยายความสนใจของเด็กให้ขยายการเรียนรู้มากขึ้น จากสนใจใคร่รู้ไปเป็นคนที่รอบรู้ในเรื่องนั้นๆ
ความรู้ชุด “ดูแลเด็กยุคโควิด” โดย สถาบัน RLG (รักลูก เลิร์นนิ่ง กรุ๊ป)
ปรารถนา หาญเมธี เขียน
ผาณิต บุญมาก เรียบเรียง
ภาวนา อร่ามฤทธิ์ บรรณาธิการ
