Page 78 - Executive Functions ในเด็กวัย 13-18 ปี
P. 78
ควำมอ่อนไหวต่อกำรเกิดปัญหำพฤติกรรมในวัยรุ่น ทักษะสมอง EF ที่บกพร่องจะส่งผลต่อพฤติกรรมต่ำงๆ ในกำรก�ำกับควบคุมตนเอง
เกิดขึ้นมำจำกสำเหตุอะไร หลำยด้ำน เพรำะทักษะกำรยั้งคิดไตร่ตรอง (inhibit) และทักษะกำรจดจ่อใส่ใจ
(attention) เป็นสองทักษะที่ต้องใช้ร่วมกันในกำรเกำะติดกำรเปลี่ยนแปลงของ
วัยรุ่นเป็นช่วงของวัยเปลี่ยนแปลง สมองของวัยรุ่นยังอยู่ในกระบวนกำร work สิ่งแวดล้อม แล้วยืดหยุ่น (shift) ปรับตัวไปตำมสภำพที่เปลี่ยนไป
in progress ที่วงจรประสำทเชื่อมต่อกัน ขณะเดียวกันก็มีกำรตัดแต่งกิ่งประสำทที่เกิน
ออกไปและสร้ำงไมอิลิน (myelin) หรือเยื่อไขมันหุ้มใยประสำท เพื่อท�ำให้วงจรประสำท แต่เมื่อเกิดควำมบกพร่อง สมองส่วนหน้ำจะไม่สำมำรถหยุด อดทนรอคอยไม่ได้
ที่ส�ำคัญท�ำงำนได้รวดเร็วฉับไวและมีประสิทธิภำพมำกขึ้น ไม่จดจ่อ วำงแผนท�ำอะไรเป็นชิ้นเป็นอันไม่ได้
วัยรุ่นเป็นวัยที่เปรำะบำง ร่ำงกำยเป็นผู้ใหญ่แต่สมองส่วนหน้ำยังพัฒนำไม่เต็มที่ เด็กที่ทักษะสมอง EF ไม่แข็งแรง จะมีปัญหำเมื่อเผชิญสภำพแวดล้อมที่ต้องใช้
กำรเปลี่ยนแปลงที่ยังไม่ลงตัวนี้ท�ำให้วัยรุ่นอ่อนไหวและแปรปรวนง่ำย ในช่วงวัยรุ่น ทักษะสมอง EF เข้ำไปบริหำรจัดกำร จะก�ำกับตัวเองได้น้อยกว่ำปกติ ต่ำงจำกเด็ก
สมองส่วนควบคุมอำรมณ์และควำมอยำก ไวต่อกำรกระตุ้น ต้องกำรกำรตอบสนอง ที่ได้รับกำรฝึกทักษะเหล่ำนี้มำอย่ำงดี เมื่อเผชิญสภำพแวดล้อมที่ท้ำทำยก็สำมำรถ
ควำมพึงพอใจ ทั้งยังก�ำกับและบริหำรจัดกำรตนเองได้ไม่ดี จึงง่ำยที่คนวัยนี้จะเสพติด ปรับตัวแล้วไปต่อได้ เด็กที่มีปัญหำควบคุมอำรมณ์ตนเองไม่ได้ตั้งแต่ยังเล็กและ
ควำมพึงพอใจที่มำจำกภำยนอก เช่น ติดเกม ติดพนัน มีเพศสัมพันธ์ และเนื่องจำก ไม่ได้รับกำรแก้ไข เมื่อโตไปก็จะมีอุปนิสัยเช่นนั้น เด็กที่ไม่ได้รับกำรฝึกฝนให้มีเป้ำหมำย
อยู่ในธรรมชำติของวัยเจริญพันธุ์ จึงต้องกำรดึงดูดเพศตรงข้ำม และเป็นห่วงภำพลักษณ์ มักจับจดท�ำอะไรไม่เสร็จ เด็กที่ไม่ถูกฝึกให้รับผิดชอบงำนหรือหน้ำที่บำงอย่ำงจะไม่
ตนเอง สำมำรถรับผิดชอบงำนที่มำกขึ้นได้ดี
หำกรู้สึกว่ำภำพลักษณ์ของตนไม่น่ำสนใจ ไม่เป็นที่ยอมรับในหมู่เพื่อนก็จะเริ่ม นอกจำกกำรควบคุมอำรมณ์ไม่ได้ ปัญหำที่พบมำกอีกปัญหำในวัยรุ่นที่ไม่ได้
มองว่ำคุณค่ำตนเองต�่ำลง อำรมณ์แปรปรวนง่ำย และอำจบำนปลำยไปมีพฤติกรรม รับกำรฝึกทักษะสมอง EF มำดีพอคือ กำรไม่มีสมำธิจดจ่อ (focus/attention)
ก้ำวร้ำวจนถึงกำรคิดฆ่ำตัวตำย ในขณะเดียวกันก็เป็นวัยที่ต้องกำรโอกำสที่จะ อย่ำงต่อเนื่อง ไม่สำมำรถท�ำงำนที่ยำกๆ ให้เสร็จได้ ส่งผลต่อกำรเรียน ปัญหำต่อมำคือ
เปลี่ยนผ่ำนพัฒนำตนเองเป็นผู้ใหญ่ที่พึ่งตนเองได้ จึงต้องกำรเป็นที่ยอมรับ ปัญหำควบคุมตนเองไม่ได้ สะท้อนออกมำเป็นพฤติกรรมอยู่ไม่นิ่ง หุนหันพลันแล่น
และเป็นอิสระจำกผู้ใหญ่ และมักต้องหำอะไรมำกระตุ้นท�ำให้ตนรู้สึกพึงพอใจ (reward seeking) ซึ่งเป็นกำร
หำควำมพึงพอใจจำกภำยนอกและยังมีปัญหำ “รอคอยไม่ได้” (delay of
วัยรุ่นไม่เหมือนเด็กเล็กที่พ่อแม่ต้องมำก�ำกับกำรกิน อยู่ หลับนอน ตำรำงเรียน gratification) หำกต้องท�ำสิ่งใดที่มีเป้ำหมำยยำวขึ้นจะรู้สึกว่ำยำกเกินจะท�ำได้
ชีวิตประจ�ำวัน เด็กมัธยมถึงมหำวิทยำลัยเป็นวัยที่สิ่งแวดล้อมและกำรเปลี่ยนแปลง สะท้อนออกมำเป็นพวกที่ท้อถอยง่ำย เจออะไรยำกจะไม่ท�ำ ไม่มีแรงจูงใจ จึงยำก
อย่ำงรวดเร็ว เกิดขึ้นภำยในตัวเอง ท้ำทำยให้ต้องใช้ทักษะสมอง EF รับมือกับทุกเรื่อง ที่จะประสบควำมส�ำเร็จไม่ว่ำเรื่องใดๆ ก็ตำม เนื่องจำกวงจรประสำทที่ส�ำคัญ
มำกกว่ำวัยที่ผ่ำนมำ ทั้งที่ควำมเป็นจริงแล้วทักษะสมอง EF ก็ยังอยู่ในขั้นฝึกฝน ในวัยนี้คือ delayed reward circuits ที่ท�ำหน้ำที่หยุดรอเพื่อประสบควำมส�ำเร็จ
ยังไม่ช�ำนำญ จึงเป็นช่วงที่ชีวิตมีปัญหำพฤติกรรมได้ง่ำย โดยเฉพำะวัยรุ่นที่ไม่ได้รับ ในระยะยำวได้ไม่แข็งแรงนั่นเอง
กำรฝึกทักษะสมอง EF ต่อเนื่องมำตั้งแต่ช่วงปฐมวัยดีพอ
78 79
